Wprowadzenie

W listopadzie 2021 r. zespół specjalistów z Instytutu Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu, pod kierownictwem dyrektora Instytutu, dr. Macieja Zatheya, przygotował zbiorczą, prawie 30-sto stronicową analizę istotnych koncepcji i opracowań dotyczących rozwoju regionu trzech państw: Saksonii, Polski i Czech. Korekt dokonano w grudniu 2021 r., przy udziale Euroregionu Nysa oraz starostw powiatowych w Görlitz i Zgorzelcu, we współpracy z Instytutem. W wyniku analizy podsumowującej wyłoniono
7 poniższych tematów istotnych dla prawnie wiążącej struktury współpracy:

1. Koordynacja wymiaru terytorialnego polityki rozwoju i planowania przestrzennego.
2. Polityka rynku pracy i innowacyjnej gospodarki, opierająca się na potencjałach endogennych, zwłaszcza w kontekście zmian strukturalnych.
3. Dziedzictwo przyrodnicze, w tym ochrona różnorodności biologicznej i klimatu.
4. Dziedzictwo kulturowe, w tym rozwój tożsamości regionalnej oraz zachowanie
   i wspieranie wartości i tradycji kulturowych.
5. Uczenie się przez całe życie, w tym rozwijanie i wzmacnianie kompetencji międzykulturowych.
6. Połączenia komunikacyjne, w szczególności rozwój niskoemisyjnej kolei publicznej i transportu multimodalnego.
7. Wzmacnianie współpracy między administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi oraz wspieranie procesów partycypacji społecznej.

Rekomendowane przez zespół autorów priorytetowe obszary współpracy w regionie trzech państw, w ramach nieokreślonej jeszcze prawnie transgranicznej formy organizacyjnej, nie stanowią wyczerpującego katalogu dziedzin i tematów, które mogą być podejmowane w ramach ewentualnej współpracy. Stanowią one jednak wspólny cel większości strategii i koncepcji rozwoju opracowanych dla zachodniej części Dolnego Śląska, Kraju Libereckiego i Saksonii Wschodniej. Przy formułowaniu siedmiu obszarów priorytetowych wzięto pod uwagę możliwości finansowania w ramach polityki spójności UE oraz kompetencje ewentualnego, rozważanego Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej.

Podczas analizy uwzględniono m.in. następujące opracowania oraz dokumenty strategiczne:

Strategia Rozwoju Łużyce 2050, druga całościowa aktualizacja Planu Regionalnego Górne Łużyce – Dolny Śląsk, Strategia Kraju Libereckiego 2021-2027, Strategia Województwa Dolnośląskiego 2030, Strategiczne Obszary Działania Euroregionu  Neisse-Nisa-Nysa, Saksońsko-Dolnośląskie Studium Pogranicza, Saksońsko-Czeskie Studium Pogranicza 2013.

Zlecenie wykonania zbiorczej analizy opracowań zostało zrealizowane w ramach projektu modelowego z zakresu planowania przestrzennego „Trzy kraje jedna przyszłość – współpraca w obszarze powiązań PL-D-CZ”. W ramach tych działań Instytut Rozwoju Terytorialnego stworzył również mapę w formie elektronicznej, która przedstawia otwarty obszar powiązań ONE (Odra-Nysa-Łaba) z zaznaczeniem obszaru trzech krajów
i rozszerzonego obszaru współpracy. Przedstawione zostały na niej główne osie rozwojowe i komunikacyjne, granice jednostek administracji terytorialnej (powiaty, kraje, województwa) oraz ważne ośrodki funkcjonalne (miasta).

Geneza

Projekt „Trzy kraje jedna przyszłość – współpraca w obszarze powiązań PL-D-CZ“ jest modelowym przedsięwzięciem planowania przestrzennego w zakresie planowania zintegrowanego na obszarze powiązań polsko-niemieckich i jest finansowany przez Federalne Ministerstwo Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Budownictwa za pośrednictwem Federalnego Instytutu Badań nad Budownictwem, Miastami i Przestrzenią (BBSR) do grudnia 2023 r.

Aby efektywnie wykorzystać potencjały i możliwości rozwojowe regionu przygranicznego, konieczna jest ścisła i skoordynowana współpraca z krajami sąsiednimi.

Powiat Görlitz od lat bardzo ściśle współpracuje z Powiatem Zgorzeleckim i Krajem Libereckim. Większość współpracy ma charakter dwustronny (tylko z jednym z dwóch krajów sąsiadujących). Celem tej inicjatywy jest nie tylko jednoczesna współpraca z obiema administracjami, ale także zaangażowanie w ten proces miast i innych instytucji (m.in. Saksońskiego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Powiatu Bautzen, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Górnołużycko-Dolnośląskiego Związku Planowania Regionalnego, Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa).

W marcu 2020 r. z inicjatywy Powiatu Görlitz odbyło się spotkanie inaugurujące ten projekt modelowy z udziałem przedstawicieli politycznych ze wszystkich trzech krajów. Spotkanie to pokazało, jak potrzebna i pożądana jest współpraca trójstronna.

W wyniku tych konsultacji zainicjowano trójstronną grupę roboczą. Pierwsze spotkanie grupy roboczej odbyło się we wrześniu 2020 r. Podczas narady wyłoniły się pierwsze tematy przyszłej współpracy (m.in. wspólne planowanie przestrzenne, rozwój gospodarczy, turystyka, języki sąsiednie, transport, zarządzenie kryzysowe).

W ramach projektu modelowego należy przeanalizować i zbadać możliwe, prawnie wiążące formy współpracy. Tylko dzięki stabilnej strukturze komunikacji i współpracy możliwa jest stała i trwała kooperacja ukierunkowana na rozwiązania. W ramach projektu modelowego należy przeanalizować i w razie potrzeby przygotować ewentualne założenie transgranicznej europejskiej osobowości prawnej na obszarze trzech państw oraz zorganizować współpracę w rozszerzonym obszarze powiązań ONE (Odra-Nysa-Łaba).

Istniejące dokumenty planistyczne i strategiczne we wszystkich trzech krajach zostały przeanalizowane i podsumowane w formie analizy zbiorczej, stanowiącej podstawę do dalszej pracy. Dzięki temu można określić wspólne cele rozwojowe i tematy współpracy oraz przeanalizować wzajemne powiązania.

W czasie trwania projektu trójstronna grupa robocza będzie się spotykać raz na kwartał. Ponadto grupa robocza będzie intensywnie zaangażowana w procesy formalizowania współpracy. W razie potrzeby można też powołać kolejne stałe lub tymczasowe grupy do pracy nad konkretnymi zagadnieniami. Ponadto, raz w roku ma być organizowane trójstronne spotkanie przedstawicieli politycznych (starostów, hejtmanów, prezydentów miast, nadburmistrzów) w celu przedstawienia opinii publicznej osiągniętych do tej pory rezultatów.

W wyniku realizacji projektu modelowego ma powstać solidna, prawnie wiążąca struktura współpracy, która będzie mogła służyć jako przykład dla innych regionów.

Powstałe struktury oraz wyniki analizy dokumentów stanowią idealną podstawę dla przyszłego trójstronnego rozwoju międzyregionalnego i ukształtowania wspólnego planowania przestrzennego dla obszaru trzech państw.